Na szczeblu unijnym trwają intensywne prace nad reformą prawa migracyjnego. Nowe przepisy będą bardziej restrykcyjnie regulować zasady przyjmowania osób migrujących na granicach UE.
10 kwietnia Parlament Europejski zatwierdził Pakt o Migracji i Azylu. Zapowiadany od lat pakiet reform ma w założeniu ujednolicić i usprawnić politykę migracyjną Unii Europejskiej. Wiele wskazuje na to, że nowe regulacje stanowią poważne zagrożenie dla praw osób ubiegających się o ochronę międzynarodową. Konsorcjum Migracyjne oraz Amnesty International alarmują, że Pakt w swoim obecnym kształcie zaostrza prawo migracyjne oraz dehumanizuje proces przekraczania granicy i wnioskowania o ochronę. Szczególne wątpliwości budzą propozycje wprowadzenia tzw. procedury granicznej, kontroli przesiewowej oraz zawierania umów z krajami trzecimi w kwestii przyjmowania osób zawracanych z granic państw członkowskich.
Przyspieszona procedura graniczna
Nowe regulacje zakładają podział procedury o przyznanie ochrony międzynarodowej na dwa rodzaje: procedurę normalną oraz przyspieszoną procedurę graniczną. Procedura graniczna ma być stosowana w przypadkach, gdy cudzoziemiec zostanie uznany przez Straż Graniczną za zagrożenie, wprowadzi organy państwa w błąd (podając fałszywe informacje na temat tożsamości lub obywatelstwa), lub pochodzi z kraju, dla którego uznawalność wniosków o ochronę międzynarodową wynosi mniej niż 20%. Czas postępowania o udzielenie ochrony międzynarodowej ma wynosić w tym przypadku mniej niż 12 tygodni. W przypadku decyzji negatywnej inicjowana ma być procedura powrotowa (trwająca również maksymalnie 12 tygodni).
Wprowadzenie nowego rodzaju przyspieszonej procedury uniemożliwia rzetelną analizę sytuacji osób ubiegających się o ochronę. Zakłada ograniczanie gwarancji proceduralnych: skraca czas na złożenie odwołania oraz utrudnia dostęp do pomocy psychologicznej i prawnej. Stanowi zarazem poszerzenie kompetencji Straży Granicznej, co może prowadzić do zwiększenia liczby nadużyć i przypadków łamania praw człowieka.
Kontrola przesiewowa
Pakt zakłada wprowadzenie tzw. kontroli przesiewowej. Procedura ta ma polegać na sprawdzaniu tożsamości osób przekraczających granicę w nieuregulowany sposób przed ich formalnym wjazdem na terytorium państwa. Tworzy to stan prawnej fikcji, w ramach której uznaje się, że dana osoba w czasie kontroli znajduje się poza granicami Unii Europejskiej. W rezultacie migranci objęci procedurą przez siedem dni pozostawać będą w detencji w stanie prawnego zawieszenia – bez możliwości korzystania z praw przysługującym osobom ubiegającym się o ochronę międzynarodową, w tym dostępu do pomocy prawnej czy psychologicznej. Na ten moment Pakt nie przewiduje żadnych gwarancji proceduralnych nawet dla osób o szczególnych potrzebach – dzieci, osób chorych lub z niepełnosprawnościami.
Umowy z państwami trzecimi
Pakt kładzie szczególny nacisk na upowszechnienie praktyki zawierania szczególnego rodzaju umów z sąsiadującymi z UE państwami trzecimi. Na ich mocy w zamian za wsparcie finansowe państwa te zobowiązują się przyjmować migrantów, którym odmówiono wstępu na terytorium państw członkowskich. Tego rodzaju umowy bardzo często zawierane są z państwami, w których prawa człowieka nie są należycie respektowane, takimi jak Turcja czy Libia. Praktyka ta stanowi moralnie niedopuszczalną próbę pozbycia się problemu oraz przerzucenia odpowiedzialności za osoby migrujące na kraje zewnętrzne.
Pakt o Migracji i Azylu nie tylko nie rozwiązuje istniejących problemów prawa migracyjnego, lecz stwarza ryzyko ich pogłębienia. Pomija temat tworzenia bezpiecznych i legalnych ścieżek migracji, stwarza nowe przesłanki do detencji, utrudnia osobom szukającym ochrony dostęp do Unii Europejskiej i poszerza uprawnienia Straży Granicznej. Jako fundacja negatywnie oceniamy zaproponowane przez Komisję Europejską rozwiązania i kategorycznie sprzeciwiamy się postępującemu zaostrzaniu prawa migracyjnego.